اخبار روز ايران

سازوكار اوراق اختيار فروش تبعي چيست و چرا دولت تصور مي‌كند با كمك آن مي‌توان جلوي خروج سرمايه‌گذاران خرد را گرفت و ريسك سرمايه‌گذاري را پايين آورد

فرارو- بورس در روز چهارشنبه ۱۹ تيرماه ۱۴۰۴، با عقب‌نشيني ۲۱ هزار واحدي شاخص كل، به روند نزولي خود ادامه داد و در ارتفاعي پايين‌تر از دو ميليون و ۶۴۰ هزار واحد آرام گرفت. در اين شرايط، دولت با صدور مجوز فروش بيمه سهام (اوراق اختيار فروش تبعي) قصد دارد اين وضعيت را كنترل كند.

به گزارش فرارو؛ فروش اوراق اختيار فروش تبعي در جلسه فوق‌العاده هيئت امناي صندوق تثبيت بازار سرمايه به رياست علي مدني‌زاده، وزير امور اقتصادي و دارايي، تصويب شد. هدف از اين اقدام، حمايت مستقيم از سرمايه‌گذاران خرد و به‌طور دقيق‌تر، كساني است كه صاحب سبد سهام تا سقف ۵۰۰ ميليون تومان هستند. اين افراد با بهره‌مندي از سازوكار بيمه سهام، مي‌توانند خسارت نوسانات بازار را كاهش دهند. شايد دولت گمان مي‌كند اين گامي مهم براي حفظ اعتماد عمومي به بازار سرمايه و جلوگيري از خروج سرمايه‌هاي خرد از بازار است. اما اگر بخواهيم بي‌طرفانه به قضيه نگاه كنيم، مي‌توانيم بگوييم بيمه سهام در حالت خوش‌بينانه در بازگرداندن آرامش به بازار و جلوگيري از رفتارهاي هيجاني سهام‌داران تأثيرگذار خواهد بود.

هنوز جزئيات مربوط به نحوه تخصيص اوراق، فرآيند ثبت‌نام و چگونگي اعمال بيمه اعلام نشده و صندوق تثبيت بازار سرمايه تنها گفته ملاك شناسايي مشمولان طرح بيمه سهام، تركيب سبد سهام اشخاص حقيقي در تاريخ ۱۷ تيرماه ۱۴۰۴ است. تا به حال همين مقدار از ماجرا خبر داريم، اما با توجه به تجربيات سال‌هاي ۱۳۹۹ و ۱۴۰۱، مي‌توانيم بررسي كنيم بيمه سهام چگونه كار مي‌كند.

بيمه سهام چيست؛ آشنايي با اوراق اختيار فروش تبعي

بيمه سهام به‌طور جدي در سال ۱۳۹۹ و پس از سقوط تاريخي بورس مطرح شد. قيمت اوراق اختيار فروش تبعي در روزهاي اول عرضه يك ريال و تقريباً رايگان بود، اما در سال‌هاي اخير با افزايش تقاضا براي بيمه سهم، هزينه خريد آن‌ها افزايش پيدا كرده است. اوراق اختيار فروش تبعي، كاركردي شبيه بيمه دارند. سهامداران بورس با خريد آن‌ها مي‌توانند از قيمت سهام خود تا مهلت سررسيد اطمينان حاصل كنند، زيرا شركت‌ها با انتشار و فروش اين اوراق تضمين مي‌دهند در زمان سررسيد، سهام را با قيمت تضمين‌شده بخرند. اگر هنگام سررسيد قيمت سهام بيشتر از قيمت تعيين‌شده باشد، عملاً نيازي به استفاده از بيمه وجود ندارد؛ اما اگر قيمت سهام به كمتر از قيمت تعيين‌شده برسد، سهامدار مي‌تواند به‌جاي بازار، سهام خود را به خود شركت‌ها بفروشد. با اين ابزار، سهامداران مي‌توانند ريسك سرمايه‌گذاري خود را به صفر برسانند. آن‌ها با پرداخت مبلغي سهامشان را بيمه مي‌كنند و پس از پايان قرارداد سه‌ماهه، شش‌ماهه يا يك‌ساله، مي‌توانند تصميم بگيرند سهامشان را با قيمت تعيين‌شده بفروشند يا نگه دارند. اگر سود كردند كه بهتر، ولي اگر متحمل ضرر شدند، شركت‌هاي صادركننده بيمه سهام، ضرر را جبران مي‌كنند.

شرايط و قوانين استفاده از بيمه سهام بورس

بيمه سهام قوانين خاص خود را دارد. مهمترين نكته اين است كه در كل دوره بيمه، بايد سهام شركت را نگه داريد و در صورت فروش سهام اصلي، اوراق اختيار فروش تبعي ديگر كارايي نخواهد داشت. اين يعني تعداد دارايي شما در پايان هر روز نبايد از تعداد اوراق اختيار فروش تبعي شما كمتر باشد. براي مثال، اگر ۱۰۰ هزار سهم X داريد و براي آن ۱۰۰ هزار برگه اوراق بيمه سهام خريده‌ايد، نبايد دارايي‌تان در آن نماد به كمتر از ۱۰۰ هزار سهم برسد. اگر يك روز بخشي از آن را بفروشيد و دارايي‌تان به ۸۰ هزار سهم برسد، ۲۰ هزار برگه بيمه سهام باطل شده و ديگر قابل استفاده نخواهند بود. به همين خاطر، بيمه سهام تنها به درد سهامداران بلندمدت و آينده‌نگر مي‌خورد.

نحوه استفاده و تسويه بيمه سهام در سررسيد

اگر سهامتان را بيمه كنيد، بايد شش‌دانگ حواستان به تقويم باشد، چرا كه اگر تاريخ سررسيد بيمه سهام يا به اصطلاح دقيق‌تر، تاريخ اعمال اوراق اختيار فروش تبعي فرا برسد، شما تنها تا ساعت يك بعد از ظهر همان روز فرصت داريد از بيمه سهام خود استفاده كنيد. اغلب كارگزاري‌هاي بزرگ سامانه جداگانه‌اي براي بيمه سهام راه‌اندازي كرده‌اند. اگر كارگزاري شما چنين سامانه‌اي ندارد، احتمالاً بايد با پشتيباني تماس بگيريد يا حضوري به شعبه كارگزاري مراجعه كنيد تا بتوانيد از اوراق بيمه سهام استفاده كنيد. بعد از ثبت درخواست استفاده از بيمه سهام، شركت مورد نظر نهايتاً تا هفت روز سهام را تسويه خواهد كرد. مدل تسويه مي‌تواند نقدي يا فيزيكي باشد كه تفاوت چنداني براي سهامدار نخواهد داشت. در تسويه نقدي، شركت مورد نظر، مابه‌التفاوت قيمت بيمه‌شده با قيمت بازار را به حساب سهامدار واريز مي‌كند و اصل سهم سر جايش باقي مي‌ماند. در تسويه فيزيكي، شركت سهام را با قيمت بيمه‌شده از سهامدار مي‌خرد. در روش دوم، اصل سهم از پرتفو يا سبد دارايي سهامدار حذف مي‌شود.

چگونه اوراق بيمه سهام را بخريم؟

بيمه سهام هر شركت با اضافه شدن حرف «هـ» به ابتداي نماد اصلي منتشر مي‌شود. به‌عنوان مثال، در سال ۱۳۹۹، اوراق اختيار فروش تبعي مربوط به نماد «وبصادر» متعلق به بانك صادرات، در نماد «هصادر۹۱۲» منتشر شد كه نشان‌دهنده سررسيد اين اوراق در اسفندماه ۹۹ بود. خريد بيمه درست مثل سهام معمولي است؛ با جستجوي نماد مربوط به اوراق هر شركت مي‌توان براي خريد آن‌ها اقدام كرد. هر برگه اختيار اوراق تبعي، يك برگه سهام اصلي را بيمه مي‌كند. براي مثال، اگر هزار سهم بانك صادرات داشته باشيد، بايد هزار برگه اختيار فروش تبعي بخريد و سهامتان را بيمه كنيد.

اوراق اختيار فروش تبعي با اوراق اختيار معامله (آپشن) تفاوت دارد. آپشن دوطرفه است و با احتمال ريسك/سود بيشتر روبرو خواهد بود، در حالي كه اختيار فروش تبعي عمدتاً حمايتي است. روش فروش اوراق اختيار فروش تبعي در سال ۱۴۰۱ تغيير كرد و بيمه سبد سهام با جستجو و خريد نماد «سهام يار» امكان‌پذير شد. سهامداران در مرحله نخست وارد سامانه معاملات آنلاين كارگزاري مي‌شدند، نماد «سهام يار» را در قسمت مربوط جستجو مي‌كردند و سپس اجازه داشتند براي خريد برگه يك ريالي سفارش بگذارند. در پايان، سهامدار، مثل ديگر سفارش روي گزينه خريد كليك مي‌كرد. سقف ارزش سبد سهام در آن سال زير ۱۰۰ ميليون تومان و سررسيد يك‌ساله بود. امسال سهامداراني مشمول حمايت دولت مي‌شوند كه ارزش سبدشان تا ۵۰۰ ميليون تومان مي‌رسد.

وقتي سهامداران مي‌دانند با هزينه‌اي ناچيز مي‌توانند سرمايه چند ميليوني خود را بيمه كنند، چرا سراغش نروند؟

قيمت اعمال و سررسيد اوراق بيمه سهام

هركدام از اوراق اختيار فروش تبعي مشخصات خاص خود را دارد. از جمله مهمترين مشخصاتي كه بايد به آن‌ها توجه كنيد، سررسيد اوراق و قيمت اعمال آن‌هاست. براي دسترسي به اين اطلاعات كافي است به سربرگ پيام ناظر روي تابلو نماد مراجعه كنيد. قيمت اعمال نشان مي‌دهد شركت مورد نظر قيمت سهام را تا چه مبلغي تضمين مي‌كند. بياييد قيمت اعمال براي بيمه سهام X را ۳۷۵ تومان در نظر بگيريم و فرض كنيم تاريخ سررسيد آن ۲۰ دي ماه ۱۴۰۴ است. اين يعني شركت تضمين مي‌دهد تا شش ماه ديگر قيمت سهامش زير ۳۷۵ تومان نيايد.

اگر در حال حاضر شما ۱۰ هزار سهم اين شركت را با قيمت ۳۴۸ تومان، به قيمت سه ميليون و ۴۸۰ هزار تومان بخريد و با پرداخت رقمي ناچيز به‌عنوان اوراق اختيار فروش تبعي، بيمه كنيد، خيالتان بابت فروش سهام در شش ماه آينده راحت خواهد بود. چون اگر قيمت سهام در دي ماه كمتر از ۳۷۵ تومان باشد، منتشركننده اوراق، سهام را به همان قيمت اعمال از شما مي‌خرد، حتي اگر قيمت روز سهام به ۱۰۰ تومان كاهش پيدا كرده باشد! در طرف مقابل اگر سود كرده باشيد و در پايان دوره سررسيد قيمت سهام مثلاً به ۵۰۰ تومان رسيده باشد، مي‌توانيد بي‌خيال اوراق اختيار فروش شويد و سهامتان را در بازار به قيمت ۵۰۰ تومان بفروشيد. با اين حساب سود شما سر جايش خواهد بود و ضرر نمي‌كنيد. اوراق اختيار فروش تبعي به اين شكل سهام شما را بيمه مي‌كند و ريسك سرمايه‌گذاري در بورس را به صفر مي‌رساند.

اطلاعيه سررسيد و مهلت استفاده از بيمه سهام

فروشنده اوراق اختيار فروش تبعي، در زمان سررسيد  با انتشار اطلاعيه‌اي به سهامداران خبر مي‌دهد تا از بيمه سهامشان استفاده كنند. در سال ۱۳۹۹ در دستورالعمل سازمان بورس آمده بود، اگر شركت حداكثر تا پنج روز بعد از ثبت درخواست مشتري، به تعهدات خود در بندهاي بيمه سهام عمل نكند، مشمول جريمه خواهد شد و بايد پول بيشتري بپردازد. مهلت استفاده از اين اوراق در موعد سررسيد، براي خريداران هم وجود دارد. به اين معني كه اگر در بازه تعيين شده از بيمه سهام استفاده نكنند، اوراق اختيار فروش تبعي باطل خواهند شد.

مزاياي بيمه سهام براي سرمايه‌گذاران خرد و بازار بورس

جلوگيري از خروج سرمايه از بورس، مهمترين مزيت عملي شدن اوراق اختيار فروش تبعي است. اين راهكار در سال‌هاي ۱۳۹۹ و ۱۴۰۱ آزموده شده و مصوبه هيئت امناي صندوق تثبيت بازار سرمايه در جلسه فوق‌العاده، براي سومين بار در سال‌هاي اخير تلاش مي‌كند با صفر كردن ريسك سرمايه‌گذاري، دل كساني كه در روزهاي بازي انفجار شديد بورس بخشي از سرمايه‌شان آب رفته را آرام كند. مزيت اصلي بيمه بورس براي مردم عادي، قيمت بسيار پايين است. نرخ اوراق اختيار فروش تبعي، براي هر شركت متفاوت است. مثلاً در سال ۱۳۹۹ بعد از مصوبه شوراي عالي بورس، اين اوراق صرفاً با قيمت يك ريال منتشر شدند. امسال هم به احتمال زياد سهامداران رقم ناچيزي پرداخت خواهند كرد. وقتي سهامداران مي‌دانند با هزينه‌اي ناچيز مي‌توانند سرمايه چند ميليوني خود را بيمه كنند و خيالشان بابت سود حداقلي راحت مي‌شود، چرا سراغش نروند؟

چالش‌ها و انتقادات احتمالي بيمه سهام

خريد اين اوراق براي سهامداران بلندپرواز با توجه به هزينه ناچيزي كه دارد، به‌صرفه خواهد بود؛ اما قيمت اعمال در اوراق فروش تبعي، سودي در حد نرخ سود بانكي دارد. اين يعني اوراق بيمه سهام، صرفاً بازدهي در حد سود بانكي را تضمين مي‌كنند، پس در مدت طولاني، جذابيت چنداني براي سهامداران ندارد؛ به‌خصوص براي آن‌هايي كه از رسيدن شاخص به ارتفاع سه ميليون ذوق‌زده بودند و دلشان را صابون مي‌زدند تا آخر سال حال بورس بهتر شود.

تاثير بيمه سهام بر شركت‌ها و سيگنال خريد در بازار

از آن‌طرف، كارشناسان با نگاه كلان اقتصادي، باور دارند انتشار اوراق فروش تبعي با قيمت پايين، عملاً سودي براي شركت‌ها ندارد و اين موضوع مي‌تواند در نهايت حقوقي‌هاي بازار را تضعيف كند و روي بورس تأثير منفي بگذارد. هرچند بعضي شركت‌ها از سال ۱۳۹۹ به اين طرف با ميل و اراده خودشان دست به بيمه كردن سهامشان زدند و قبل از انتشار اوراق اختيار فروش تبعي، قطعاً تمام جوانب را بررسي خواهند كرد.

وقتي يك شركت حاضر مي‌شود در ازاي دريافت رقمي ناچيز، سهام خود را بيمه كند، نشان مي‌دهد اين شركت اطمينان دارد قيمت سهامش تا مدت اعلام شده به زير قيمت اعمال نخواهد رسيد. اين مورد مي‌تواند نقش يك سيگنال خريد را داشته باشد. حتي اگر ادعاي شركت درست از آب در نيايد، باز هم سرمايه‌گذاري در سهام آن بازدهي قطعي خواهد داشت. هرچه اختلاف قيمت اعمال اوراق اختيار فروش با قيمت فعلي سهام بيشتر باشد، نشان مي‌دهد شركت روي بازدهي بيشتري حساب باز كرده و سيگنال خريد قوي‌تري خواهد بود. هرچه تعداد شركت‌هاي منتشركننده اوراق بيشتر باشد، اطمينان سرمايه‌گذاران به بورس بيشتر خواهد بود. چراكه در چنين شرايطي، تعداد بيشتري از شركت‌ها به روند صعودي بازار اميدوار خواهند بود. حتي اگر بازار نزولي شود، آن‌ها براي اينكه مجبور به پرداخت خسارت بيمه سهام نشوند، از سهام خود حمايت كرده و قيمت آن را افزايش خواهند داد. اوراق فروش تبعي براي خود شركت‌ها هم خير و بركت به ارمغان مي‌آورد؛ وقتي تعداد زيادي سهامدار كه از بازدهي سهام شركتي تا شش ماه آينده مطمئن هستند و به استقبال آن روي تابلو مي‌روند، شاهد تشكيل صف خريد و افزايش قيمت سهم خواهيم بود.